Il-Kolesterol
INGLIŻ / MALTI
X’inhu l-kolesterol?
Il-kolesterol huwa sustanza organika li hija tip ta’ xaħam.
Il-kolesterol jinsab b’mod naturali f’ġisimna u jiġi prodott mill-fwied, però ftit minnu jiġi wkoll minn dak li nieklu.
“Il-kolesterol huwa essenzjali biex il-ġisem jaħdem tajjeb.”
X’inhuma t-tipi differenti ta’ kolesterol?
Il-kolesterol jinfirex mal-ġisem fi proteini li jissejħu lipoproteini.
Hawn żewġ tipi ta’ lipoproteini:
Lipoproteina ta’ Densità Għolja (HDL) li hi magħrufa bħala l-kolesterol it-tajjeb. Dan it-tip ta’ kolesterol jiġbor il-kolesterol il-ħażin u jieħdu fil-fwied biex jitkisser.
Lipoproteina ta’ Densità Baxxa (LDL) u Non-HDL li hi magħrufa bħala l-kolesterol il-ħażin. Dan it-tip ta’ kolesterol jinġema’ fl-arterji tagħna u jwassal għal nuqqas ta’ ċirkulazzjoni u ta’ ossiġnu. Dan il-proċess jissejjaħ aterosklerożi.
Għala livell għoli ta’ kolesterol jagħmel il-ħsara?
Jekk il-livell ta’ kolesterol ħażin ikun għoli, il-kolesterol jinġema’ ġol-arterji u jista’ jibqa’ jakkumula sa ma jsoddhom. Jekk dan il-proċess jiġri fl-arterji tal-qalb jew tal-moħħ ikun hemm riskju ta’ attakk tal-qalb jew puplesija.
Għaliex jogħla l-kolesterol?
Hemm numru ta’ fatturi li jistgħu jgħollu l-livell tal-kolesterol. Fuq xi wħud minnhom għandna kontroll iżda fuq oħrajn m’għandniex.
Fatturi li għandna kontroll fuqhom li jgħollu l-livelli tal-kolesterol:
Dieta b’ħafna xaħam saturat (butir, xaħam tal-annimali, żjut)
Nuqqas ta’ eżerċizzju fiżiku
Nuqqas ta’ kontroll tad-dijabete
It-tipjip
L-obeżità
Fatturi li m’għandniex kontroll fuqhom li jgħollu l-livelli tal-kolesterol:
L-età
Problemi fil-kliewi jew fil-fwied
Meta t-tirojde ma taħdimx sew
Iperkolesterolemija familjari (FH) – kundizzjoni ġenetika li tgħaddi mill-ġenituri bijoloġiċi u biha ma jkollokx l-abbiltà li tneħħi l-kolesterol il-ħażin minn ġismek. Din il-kundizzjoni għandha tiġi kkunsidrata f’dawk li:
a) ikollhom livelli ta’ kolesterol għoljin minn età żgħira u/jew
b) kellhom attakk tal-qalb jew puplesija ta’ età żgħira.
Kif inkun naf għandix livell għoli ta’ kolesterol?
Meta jkollok livell għoli ta’ kolesterol normalment ma jidher l-ebda sintomu, u għalhekk ma tkunx taf qabel ma tagħmel test tad-demm.
Dawn it-testijiet tad-demm jistgħu jsiru kemm għand it-tobba tal-familja kif ukoll f’ċentru tas-saħħa.
M’hemmx livelli stabbiliti li huma tajbin għal kulħadd. Il-livelli ideali tal-kolesterol jiġu evalwati ma’ fatturi oħra li jgħollu r-riskju biex jiġi determinat ir-riskju ġenerali tiegħek.
Madankollu, jekk diġà kellek attakk tal-qalb fil-passat, il-livelli ta’ LDL tiegħek għandhom ikunu 1.4 mmol/L jew inqas.
Qis li jkollok piż xieraq
Kif nista’ nipprevjeni milli jkolli l-kolesterol għoli u nbaxxih?
Ara li jkollok dieta tajba.
Aqta’ t-tipjip – uża s-servizzi lokali li jgħinuk tieqaf tpejjep. Itlob il-parir tat-tabib dwar dan.
Jekk tbati bid-dijabete, ikkontrolla l-livell taz-zokkor (LINK TO OTHER LEAFLET).
Naqqas il-konsum tal-alkoħol.
Agħmel l-eżerċizzju regolarment – uża t-taraġ minflok il-lift, imxi sal-ħwienet minflok tmur bil-karozza. Huwa rrakkomandat li tagħmel mill-inqas 150 minuta eżerċizzju ta’ intensità moderata fil-ġimgħa.
Iċċekkja u kkontrolla l-pressjoni.
Ikkontrolla l-livell tal-kolesterol.
Qis li jkollok piż xieraq.
Kif nista’ nieħu ħsieb il-kolesterol għoli?
Il-kolesterol għoli tista’ tieħu ħsiebu bil-metodi li tkellimna fuqhom aktar ’il fuq. F’każ li dawn mhumiex biżżejjed, tista’ tuża l-mediċini biex a) tbaxxi aktar il-livell tal-kolesterol qrib il-mira mixtieqa filwaqt li b) tistabilizza l-aterosklerożi li jkollok. Il-mediċini li normalment jintużaw biex jitbaxxa l-livell tal-kolesterol huma magħrufin bħala statini. Il-fibrati jistgħu jkunu meħtieġa wkoll f’każ ta’ intolleranza għall-mediċina. L-istatini jaħdmu billi jimblukkaw il-produzzjoni tal-LDL fil-fwied. Fost l-istatini li ssib tixtri lokalment hemm:
is-Simvastatin;
l-Atorvastatin; u
ir-Rosuvastatin.
Tkellem mat-tabib tiegħek qabel tibda mediċini ġodda.
Punti ewlenin
Hemm tipi differenti ta’ kolesterol. Mhux kull kolesterol huwa ħażin.
Il-kolesterol għoli jista’ joħloq problemi bħal attakk tal-qalb jew puplesija.
Importanti żżomm dieta bilanċjata u tagħmel l-eżerċizzju fiżiku biex tipprevjeni livell għoli ta’ kolesterol u tbaxxih.
Itlob il-parir mediku tat-tabib tal-familja.
GĦAJNUNA
Jekk għandek xi mistoqsija dwar dan il-fuljett, ikkuntattjana fuq info@maltaheartfoundation.org jew mill-paġna ta’ Facebook tagħna.
Dan l-artiklu ġie miktub minn Dr. Matthew Farrugia u editjat minn Dr. Neil Grech, b’kollaborazzjoni mad-Dipartiment tal-Malti ġewwa L-Universita ta’ Malta flimkien mal-Malta Heart Foundation u il-Maltese Cardiac Society.