L-Obeżità
INGLIŻ / MALTI
L-obeżità f’Malta
• Fost il-pajjiżi Ewropej, Malta għandha l-ogħla rata ta’ obeżità fl-irġiel (68%) u t-tielet l-ogħla rata fin-nisa (49.1%).
• 35% tal-adolexxenti Maltin, ta’ 13-il sena, għandhom piż żejjed jew huma obeżi; din ir-rata hija 10% ogħla minn tal-pajjiżi Ewropej l-oħra.
Kif nista’ nkun naf għandix piż żejjed?
Hemm żewġ modi kif tevalwa intix obeż/a jew għandekx piż żejjed: l-Indiċi tal-Massa tal-Ġisem (BMI) jew iċ-ċirkonferenza tal-qadd.
L-Indiċi tal-Massa tal-Ġisem (BMI)
Biex tikkalkulah:
• kejjel (it-tul tiegħek);
• intiżen; u
• uża kalkolatur tal-BMI minn fuq l-internet biex tikkalkula l-BMI tiegħek.
Jekk il-BMI ikun:
bejn 18.5 u 24.9 huwa tajjeb għas-saħħa;
bejn 25 u 29.9 hemm piż żejjed;
aktar minn 30 hemm obeżità.
Dan l-indiċi (BMI) ma jqisx il-piż tal-muskoli. Jekk inti persuna mmuskolata, ir-riżultat jista’ jpoġġik f’kategorija ta’ nies b’piż żejjed/obeżi.
Iċ-ċirkonferenza tal-qadd
Biex tkejjel:
• oqgħod bilwieqfa, u dawwar l-inch-tape ma’ qaddek, eżatt fuq l-għadam ta’ ġenbejk;
• ara li l-inch-tape jkun orizzontali madwar il-qadd;
• ara li jkun ukoll mal-ġilda imma ma jagħfasx wisq fuqha; u
• kejjel qaddek eżatt wara li tieħu n-nifs.
Il-kejl tal-qadd irrakkomandat huwa:
• inqas minn 94 ċm (37 pulzier) għall-irġiel; u
• inqas minn 80 ċm (31.5 pulzieri) għan-nisa.
Jekk għandek aktar xaħam madwar il-qadd u ż-żaqq milli fil-ġenbejn, il-koxox u l-warrani, hemm iktar riskju għal kumplikazzjonijiet għax ikun hemm aktar xaħam madwar l-organi. Dan it-tip ta’ ġisem ikollu għamla ta’ tuffieħa.
X’jista’ jikkawża l-obeżità jew iż-żieda fil-piż?
• L-ikel u x-xorb li nieħdu għandhom forma ta’ enerġija, tipikament imkejla f’kaloriji (kcal). Jekk il-konsum tal-kaloriji jaqbeż l-ammont irrakkomandat u ma tagħmilx attività fiżika regolari, tista’ żżid il-piż.
• Ġeneralment, il-konsum irrakkomandat ta’ kaloriji huwa ta’ madwar 2,000 kcal kuljum għan-nisa u 2,500 kcal kuljum għall-irġiel.
• Hemm ukoll xi mediċini jew kundizzjonijiet mediċi li jistgħu jżidu l-piż.
Kif jiżdied ir-riskju ta’ attakk tal-qalb meta tkun obeż?
• Il-piż żejjed iżid il-materjal xaħmi fl-arterji: il-kanali li jġorru d-demm sal-organi. Dan il-materjal xaħmi jista’ jwassal għall-aterosklerożi.
• Il-materjal xaħmi jimblokka l-arterji; u meta dawk li jwasslu d-demm għall-qalb jinstaddu, jistgħu jwasslu għal attakk tal-qalb.
• Jekk din l-akkumulazzjoni ta’ materjal xaħmi ssir fl-arterji li jissupplixxu d-demm lill-moħħ, tista’ twassal għal puplesija jew dimensja.
• Ix-xaħam iżid ukoll il-kolesterol, jgħolli l-pressjoni u jżid ir-riskju tad-dijabete tat-tieni tip. Barra minn hekk, dawn kollha jżidu r-riskju ta’ aterosklerożi u attakki tal-qalb.
Kif nista’ nikkontrolla l-piż u nevita l-obeżità?
• Ara li jkollok dieta tajba u bilanċjata.
• Agħmel l-eżerċizzju ta’ spiss.
• Kul bil-qies billi tirregola l-porzjonijiet.
• Jekk tiffjakka u tnaqqar xi ħaġa bejn l-ikliet, ara li jkollha ammont baxx ta’ kaloriji.
• Aqra t-tikketti tal-ikel u għodd il-kaloriji.
• Sib lil xi ħadd li jista’ jsegwi l-progress li tkun qed tagħmel.
Jekk inti veġetarjan/a jew vegan/a, jista’ jkun li jkollok bżonn tkellem nutrizzjonista biex tiżgura li d-dieta tiegħek hija bilanċjata.
Jekk għandek xi kundizzjoni kronika, bħad-dijabete, kellem lit-tabib tal-familja u lill-espert tad-dieta tiegħek biex ikunu jistgħu jirrakkomandaw pjan ta’ dieta personalizzat.
Liema servizzi lokali jistgħu jgħinuni?
• Il-Programm għall-Immaniġġjar tal-Piż jgħinek kemm jekk ikollok piż żejjed jew tkun obeż/a u anki biex ma terġax iżżid il-piż li tkun tlift. Dawk ta’ ’l fuq minn 18-il sena, li għandhom indiċi tal-massa tal-ġisem (BMI) ogħla minn 25kg/m2 jistgħu jiġu riferuti għal dan il-programm.
• Jekk qed jinkwetak il-piż, tkellem mat-tabib tal-familja tiegħek, mal-infermier/a jew mal-espert tad-dieta fiċ-ċentri tas-saħħa u fl-Isptar Mater Dei. Dawn ikunu jistgħu joffrulek parir jew jirreferuk għall-Programm billi tibgħat fl-indirizz elettroniku nutritionist.phc@gov.mt.
• Biex issir taf aktar fuq il-Programm għall-Immaniġġjar tal-Piż, tista’ ċċempel fuq 2557 6183 jew tidħol fis-sit elettroniku https://deputyprimeminister.gov.mt/en/phc/Pages/Services/Nutritionist/Weight-Management-Programme.aspx.
Punti importanti
• Ir-rata tal-obeżità f’Malta hi għolja.
• Għix ħajja bilanċjata u attiva ħalli tevita li tkun obeż/a.
• L-obeżità tista’ twassal għal attakki tal-qalb u kumplikazzjonijiet oħra.
• Ħu l-parir tat-tabib tal-familja u fittex l-għajnuna tas-servizzi lokali.
GĦAJNUNA
Jekk għandek xi mistoqsija dwar dan il-fuljett, ikkuntattjana fuq info@maltaheartfoundation.org jew mill-paġna ta’ Facebook tagħna.